Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ-ΒΡΕΦΟΥΣ

Όλα τα βρέφη από την γέννηση τους έχουν την έμφυτη τάση να δημιουργούν σχέσεις δεσμού με τα άτομα που τους παρέχουν φροντίδα και ασφάλεια(συνήθως η μητέρα). Ωστόσο, μπορεί να συνάψουν δεσμό και με άλλα πρόσωπα που τα φροντίζουν (γιαγιά, αδέρφια, νταντά), όμως o κύριος δεσμός αναπτύσσεται με την μητέρα, καθώς με αυτή αλληλεπιδρούν συχνότερα, ενώ τα υπόλοιπα πρόσωπα λειτουργούν συμπληρωματικά.

Ο όρος “δεσμός” καθιερώθηκε από τον Αναπτυξιακό Ψυχολόγο John Bowlby για να περιγράψει το δυνατό συναισθηματικό δέσιμο που αναπτύσσεται κατά το πρώτο έτος ζωής του βρέφους με την μητέρα του. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι η ποιότητα της σχέσης αυτής, καθώς αυτή θα καθορίσει αν το βρέφος συνάψει με την μητέρα του “ασφαλή” ή “ανασφαλή δεσμό”.

Τι σημαίνει όμως ασφαλής και ανασφαλής δεσμός και ποια είναι η σημασία τους;

Οι μητέρες που ανταποκρίνονται με συνέπεια στις ανάγκες των βρεφών τους και είναι γενικά τρυφερές και στοργικές, αναπτύσσουν ασφαλή δεσμό. Αυτά τα βρέφη γενικά, στενοχωριούνται με τον αποχωρισμό της μητέρας τους και δείχνουν χαρά όταν επιστρέφει. Αντίθετα, οι μητέρες που δεν ανταποκρίνονται άμεσα στις εκκλήσεις των βρεφών τους ή αντιδρούν με θυμό ή τιμωρία στα έντονα συναισθήματα των βρεφών τους, αναπτύσσουν ανασφαλή δεσμό. Τα βρέφη αυτά δείχνουν έλλειψη ενδιαφέροντος για την μητέρα τους και δεν εκδηλώνουν ανησυχία, όταν αυτή απομακρύνεται, ούτε ανακούφιση όταν επιστρέφει.

Βασικές μητρικές συμπεριφορές που συνδέονται με τον ασφαλή δεσμό:

•     Ανταπόκριση, στοργή, σταθερότητα. Η μητέρα είναι στοργική, τρυφερή με το βρέφος και ανταποκρίνεται με συνέπεια και σταθερότητα στις ανάγκες του

•     Άμεση σωματική επαφή και εγγύτητα. Η αγκαλιά αποτελεί για το βρέφος μία πολύ σημαντική ανάγκη και ούτε το “κακομαθαίνει”

•     Σωστή ερμηνεία σημάτων. Η μητέρα μαθαίνει, να κατανοεί, να ερμηνεύει και στην συνέχεια να αντιδρά κατάλληλα στα σήματα του βρέφους(π.χ. κλάμα) χωρίς να τα διαστρεβλώνει με βάση τις δικές της ανάγκες και προβολές

•     Αποφυγή τιμωρίας. Η μητέρα αξιολογεί θετικά τις συμπεριφορές του βρέφους της, δίνοντας προσοχή στις αντιδράσεις του. Εάν το βρέφος σε οποιοδήποτε σημείο δυσκολεύεται ή εμφανίζει έντονα συναισθήματα, η μητέρα δεν πρέπει να κατηγορεί ή να τιμωρεί το βρέφος

•     Παιχνίδι και εξερεύνηση. Η μητέρα επιτρέπει στο βρέφος της να παίξει όσο χρόνο επιθυμεί χωρίς να το διακόψει. Το αφήνει να επικεντρωθεί σε μία δραστηριότητα που ενδιαφέρεται και δεν του αποσπά την προσοχή, μέχρι την στιγμή που θα την βαρεθεί.

 Από την άλλη, όταν η μητέρα δεν χρησιμοποιεί τις συμπεριφορές του ασφαλούς δεσμού τότε το βρέφος πιθανόν να γίνει ανασφαλές. Γενικότερα, όταν δεν περνάει ποιοτικό χρόνο με το βρέφος, δηλαδή δεν το κρατάει, δεν το αγκαλιάζει, δεν παίζει μαζί του, δεν του χαμογελάει και το τιμωρεί, τότε θα δημιουργηθεί μία σχέση ανασφάλειας μεταξύ τους. Αυτές, οι πρώτες εμπειρίες της βρεφικής ηλικίας καταγράφονται στην μνήμη των παιδιών, λειτουργώντας ως ερμηνευτικά φίλτρα για τον εαυτό τους, τους άλλους και για τον κόσμο γύρω τους.

Ένας σημαντικός αριθμός ερευνών έχουν δείξει, ότι το πρότυπο του δεσμού που θα αναπτύξει ένα άτομο στην βρεφική ηλικία, επηρεάζει την μετέπειτα συναισθηματική και κοινωνική του ανάπτυξη. Ωστόσο, ο ανασφαλής δεσμός στην βρεφική ηλικία δεν σημαίνει ότι ένα άτομο δεν μπορεί να λειτουργήσει κανονικά, απλά τα άτομα που είχαν με την μητέρα τους ασφαλή δεσμό στην βρεφική ηλικία, εμφανίζουν ορισμένα χαρακτηριστικά, που συνήθως δεν παρατηρούνται στα άτομα με ανασφαλή δεσμό.

Συγκεκριμένα, τα άτομα με ασφαλή δεσμό:

•     Έχουν θετική αυτοεικόνα και υψηλότερη προσωπική αυτοεκτίμηση. Ο τρόπος που η μητέρα βλέπει και μεταχειρίζεται το βρέφος της γίνεται ο τρόπος που το βρέφος θα βλέπει και θα χειρίζεται τον εαυτό του ως παιδί, ως έφηβος αλλά και ως ενήλικας

•     Είναι περισσότερο αυτόνομα, βάζουν στόχους, έχουν καλύτερες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και παίρνουν πιο εύκολα αποφάσεις. Η πρώιμη εξερεύνηση του κόσμου μέσα από την ασφάλεια της μητέρας, βοήθησε το παιδί να αναπτύξει και να δημιουργήσει μία αίσθηση ικανότητας και γνώσης

•     Δημιουργούν ισχυρές σχέσεις. Η σταθερή και η στοργική φροντίδα της μητέρας έχει προετοιμάσει τον δρόμο για την ικανότητα του βρέφους να χτίσει και να δημιουργήσει στο μέλλον σταθερές και ισχυρές φιλίες αλλά και υγιείς και ρομαντικές σχέσεις

•     Σκέφτονται θετικά και αισιόδοξα τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τον κόσμο γύρω τους

Ολοκληρώνοντας, αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι, ότι η συγκεκριμένη θεωρία δεν έχει στόχο να “ενοχοποιήσει” την μητέρα, επισηµαίνει όµως έντονα την καθοριστική ευθύνη που έχει από το ρόλο της. Η ποιότητα της μητρικής ανταπόκρισης είναι πρωταρχικής σημασίας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του παιδιού και για το πώς θα αντιμετωπίσει τις μελλοντικές τους σχέσεις. Ο μητρικός ρόλος σίγουρα δεν είναι εύκολος, όμως γίνεται ευκολότερος, αν η μητέρα έχει στο μυαλό της, ότι αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι ενσυναίσθηση, εμπιστοσύνη και αγάπη άνευ όρων.