Σαν σήμερα η Κρήτη όρθωσε ανάστημα στο Μάλεμε

Η Κρήτη μπήκε στον πόλεμο με τραυματικό τρόπο πριν τη γερμανική επίθεση και κατάκτηση. Η Μεραρχία Κρήτης στάλθηκε στο μέτωπο του ελληνοϊταλικού πολέμου πολύ μετά την έναρξη των επιχειρήσεων –στη χειρότερη στιγμή καθώς πήρε αμέσως μέρος σε σκληρές μάχες στην περιοχή του Τεπελενίου και είχε μεγάλες απώλειες. Με την κατάρρευση του μετώπου, περίπου 18.000 Κρήτες στρατιώτες βρέθηκαν εκτεθειμένοι, χωρίς τρόπο επιστροφής στην ιδιαίτερη πατρίδα τους.

Πριν την επικείμενη γερμανική επίθεση, η Κρήτη είχε μετατραπεί στο μοναδικό ελεύθερο ελληνικό έδαφος. Εδώ εγκαταστάθηκε ο βασιλιάς και η ελληνική κυβέρνηση.

Η πρωθυπουργοποίηση του Εμμανουήλ Τσουδερού οφειλόταν και στην κρητική καταγωγή του, ώστε η κυβέρνηση και ο βασιλιάς να γίνουν αποδεκτοί από την κρητική κοινωνία που αντιστάθηκε στο δικτατορικό καθεστώς Μεταξά και ένιωθε ανησυχία και οργή για την τύχη των στρατευμένων παιδιών της και του τόπου της.

Οι Κρητικοί ζητούσαν με επιμονή όπλα ενόψει της γερμανικής επίθεσης. Οι Βρετανοί δεν ήθελαν όμως να δώσουν όπλα του τακτικού στρατού σε μη επιστρατευμένους πολίτες. Σχέδια επιστράτευσης εκπονούνταν και ματαιώνονταν. Η προετοιμασία ενόψει της επίθεσης δεν ήταν η καλύτερη δυνατή παρά την ισχυρή αριθμητικά παρουσία συμμαχικών στρατευμάτων και ελληνικών μονάδων.

Στις 20 Μαΐου ξεκίνησε η γερμανική επίθεση, μια μοναδική επιχείρηση κατάληψης στόχου κυρίως με αερομεταφερόμενες δυνάμεις σε 4 σημεία στους νομούς Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Η μάχη ήταν εξαρχής σφοδρή και οι Γερμανοί απέτυχαν να καταλάβουν τους στόχους τους εκτός από την καθοριστική περιοχή γύρω από το αεροδρόμιο του Μάλεμε.

Η λαϊκή συμμετοχή ήταν από την αρχή μαζική και αποφασιστική. Στα χωριά του Σελίνου, με την καμπάνα του χωριού δινόταν το σύνθημα συγκέντρωσης των ανδρών με όποιο οπλισμό έβρισκε ο καθένας. Στο Ηράκλειο, κάτοικοι των χωριών συγκεντρώνονταν σε ομάδες και κατευθύνονταν προς την πόλη για να την υπερασπιστούν μέχρι την παράδοσή της στις 29 Μαΐου.

Οι μάχες κράτησαν μέχρι το τέλος του μήνα με πολλές ηρωικές στιγμές, όπως στον Γαλατά, και η υπεράσπιση του νησιού έπαψε μόνο όταν ήταν πλέον αδύνατη και οι συμμαχικές δυνάμεις άρχισαν να αποχωρούν από το νότο και το Ηράκλειο. Η αυστριακή 5η ορεινή μεραρχία υπό τον στρατηγό Julius Ringel μεταφέρθηκε στη μάχη στο Μάλεμε. Όπως θυμόταν ένα μέλος της που πολέμησε στην Πολωνία, τη Γαλλία, την Ελλάδα, τη Νορβηγία και την Τυνησία, «δώσαμε τις πιο σκληρές μάχες στην Κρήτη».

Οι σοβαρές απώλειες του βρετανικού στόλου ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για την εγκατάλειψη της μάχης από τους Βρετανούς. Στις 22 και 23 Μαΐου, έντεκα πολεμικά πλοία χάθηκαν μαζί με 2.000 των πληρωμάτων τους από επιθέσεις της γερμανικής αεροπορίας. Μετά από αυτές τις τρομακτικές απώλειες, ο διοικητής του στόλου της Μεσογείου ναύαρχος Andrew Cunningham αποφάσισε πως «οι απώλειες είναι πολύ μεγάλες για να δικαιολογήσουν την προσπάθεια αποτροπής αποβάσεων στην Κρήτη». Τις ίδιες ημέρες η ελληνική κυβέρνηση έφευγε από το νησί.

Αυτή όμως η κατάκτηση της Κρήτης είχε κοστίσει στους Γερμανούς πολύ ακριβά. Έχασαν 4.000 άνδρες, ενώ οι τραυματίες ήταν άλλοι 2.500, το ένα τρίτο του συνόλου των γερμανικών απωλειών τον Μάιο του 1941 σε όλα τα μέτωπα. Πάνω από ένας στους τέσσερις αλεξιπτωτιστές που έπεσαν στο νησί πέθαναν στη μάχη.

Οι βαριές απώλειες του σώματος αλεξιπτωτιστών ουσιαστικά έβαλαν τέρμα σε αυτό το είδος πολέμου.

Και, ακόμα χειρότερα για τον Άξονα, η Μάχη της Κρήτης έβαλε με εμφατικό τρόπο στην εξίσωση του πολέμου τον λαϊκό παράγοντα και την μετέπειτα Αντίσταση που έμελλε να καθορίσει πολιτικά τόσο τον πόλεμο όσο και την ειρήνη. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σε παροξυσμό τη γερμανική ηγεσία και σε μια σειρά αγριοτήτων κατά του πληθυσμού.

Οι περίπου 1.300 εκτελέσεις αμάχων και καταστροφές χωριών όλο το καλοκαίρι και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1941 χώρισαν εξ αρχής τους κατακτητές από τον πληθυσμό με ένα βαθύ μίσος. Κοντομαρί, Κάνδανος, Παλαιόχωρα, Αλικιανός, Δραπανιάς, Περιβόλια, Φουρνές, Σχοινές, Χώρα Σφακίων, Περιβόλια Ρεθύμνου, Μισίρια, Σταυρωμένος, ορισμένοι από τους πρώτους τόπους φρίκης στη δυτική Κρήτη.

Τα αντίποινα αυτά, συλλογικές εκτελέσεις και καταστροφές χωριών δεν έγιναν εν θερμώ αλλά εφαρμόστηκαν κατά κύματα όλο το καλοκαίρι και μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου 1941 από τους πρώτους στρατιωτικούς διοικητές Kurt Student και Alexander Andrae. Τη θηριωδία αυτή συμβολίζει η ολοσχερής καταστροφή της Κανδάνου στις αρχές Ιουνίου και η απαγόρευση ανοικοδόμησής της.