Σχολικός εκφοβισμός (bullying) | τι είναι και πώς τον αντιμετωπίζουμε

Ο όρος «bullying», δηλαδή ο εκφοβισμός διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Olweus (1993) για να περιγράψει τις επανειλημμένες ενέργειες που εκδηλώνονται από ένα ή περισσότερα άτομα και απευθύνονται σε ένα άτομο που δε μπορεί να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του. Αφορούν σωματική, λεκτική ή ψυχολογική κακοποίηση σε κάποιον λιγότερο «δυνατό» που δυσκολεύεται να αμυνθεί.

Το bullying διακρίνει η έλλειψη ισορροπίας της εξουσίας μεταξύ «θύτη» και «θύματος».

Οι Cameron & Kovac (2016), προσέθεσαν στον ορισμό την διάρκεια και την συχνότητα της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Για να μιλήσουμε ,δηλαδή, για «bullying», η συμπεριφορά, πέραν της πρόθεσης και της ανισόρροπης δυναμικής θα πρέπει να έχει συχνότητα και επανάληψη.

Στο παρακάτω άρθρο θα εστιάσουμε στην αύξηση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία, ενός φαινομένου που έχει πάρει ανεξέλεγκτη τροπή, αποτελώντας, πλέον, ένα διεθνές κοινωνικό ζήτημα. Η εκδήλωση εκφοβιστικών και επιθετικών συμπεριφορών στην παιδική ηλικία έχει άμεσο αντίκτυπο στην συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού και την ομαλή διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.

Αξίζει να σημειωθεί, πως η εμφάνιση εκφοβιστικών συμπεριφορών δεν αφορά μόνο την παιδική ηλικία αλλά μπορεί να εκδηλωθεί και κατά την πρώιμη παιδική – νηπιακή ηλικία (προ-εκφοβισμός), αλλά φυσικά και στην ενήλικη ζωή.

Συνήθως, πρόκειται για έναν «κύκλο» βίας που ξεκινά να εκδηλώνεται στην προσχολική ηλικία και εξελίσσεται. Τα πρώτα χρόνια το παιδί δεν μπορεί να εκδηλώσει αμιγώς επιθετική συμπεριφορά προς κάποιον, ωστόσο μπορεί να κάνει γκριμάτσες, να πετάει πράγματα, να φωνάζει και να σπρώχνει.

Εάν το περιβάλλον υποβοηθήσει με κάποιον τρόπο, τέτοιες συμπεριφορές, το παιδί θα τις επαναλαμβάνει και θα τις εξελίσσει. Ένα από τα βασικότερα είδη εκφοβισμού στην παιδική ηλικία είναι ο «έμμεσος εκφοβισμός».
Αυτός αφορά τον αποκλεισμό από παιχνίδια, την αποξένωση από την σχολική παρέα και γενικότερα τα «δακτυλοδεικτούμενα» παιδιά.

Ακολουθεί ο «λεκτικός εκφοβισμός». Αυτή η μορφή εκφοβισμού είναι εξίσου έντονη και στους εφήβους. Ο λόγος του «δυνατού» εκφράζεται ρητά και επιθετικά με ειρωνείες, προσβολές, βρισιές και απειλές. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται δεν είναι τυχαίες, αλλά κομμένες και ραμμένες για να κάνουν το «θύμα» να αισθανθεί φόβο και ταπείνωση.

Ο «σωματικός εκφοβισμός» αποτελεί μία ακόμα ρητή πρακτική εκφοβισμού με σπρωξιές, κλοτσιές, χτυπήματα, τράβηγμα μαλλιών και αρπαγή / φθορά προσωπικής περιουσίας.

Ο «ψυχολογικός εκφοβισμός» συνδυάζει διάφορες μορφές εκφοβισμού αποδομένες με στοχευμένο ,αναλόγως το θύμα, τρόπο, με σκοπό να κλονιστεί η ψυχολογία του.

Άλλες μορφές εκφοβισμού, οι οποίες αναπτύσσονται ραγδαία τα τελευταία χρόνια είναι ο «σεξουαλικός εκφοβισμός», ο «διαδικτυακός εκφοβισμός», ο «κοινωνικός εκφοβισμός», ο «οπτικός εκφοβισμός», ο «ρατσιστικός εκφοβισμός», ο «εκβιασμός».

Είναι σημαντικό να ξεχωρίσουμε το «πείραγμα» από το bullying.

Το πείραγμα πραγματοποιείται ανάμεσα σε φίλους και δεν έχει ταπεινωτική διάθεση, ενώ περιέχει μεταμέλεια, σε αντίθεση με τον εκφοβισμό που πραγματοποιείται όχι σε φιλικές παρέες, έχει στόχο την πρόκληση φόβου και την αποξένωση και επαναλαμβάνεται.
Tο bullying έχει σοβαρές ψυχο – συναισθηματικές και κοινωνικές επιπτώσεις και στα θύματα αλλά και στους θύτες.

Συγκεκριμένα, προκαλεί αισθήματα έντονου άγχους, φόβου, ανασφάλειας, ενοχής, ντροπής και οργής και πολλές φορές οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, αντικοινωνική συμπεριφορά, απόσυρση, μοναξιά και κατάθλιψη. Τελευταίες μελέτες έχουν συνδέσει τον εκφοβισμό ακόμα και με τον αυτοκτονικό ιδεασμό και τις απόπειρες αυτοκτονίας (Στην τελευταία επίπτωση υπάρχει έντονη συσχέτιση με τον διαδικτυακό εκφοβισμό). Επιπλέον, θύτες και θύματα, νιώθοντας ανασφάλεια και απογοήτευση από τον εαυτό τους, παρουσιάζουν χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης, αδυνατώντας να χτίσουν υγιείς σχέσεις επικοινωνίας και εμπιστοσύνης.

Μερικές ενδείξεις που οφείλουν να προβληματίσουν τους γονείς είναι οι εξής:

– Το παιδί φοβάται, απομονώνεται, δεν επιζητά κοινωνική επαφή και φιλικές σχέσεις.
– Μειώνει την επικοινωνία του με τους γονείς, κρύβεται, λέει μισόλογα και κλείνεται στο δωμάτιό του για ώρες.
– Δεν θέλει να πάει στο σχολείο ξαφνικά, χωρίς να παρουσιάζει εμφανή λόγο ή η σχολική του επίδοση μειώνεται απότομα.
– Έχει έντονα ξεσπάσματα θυμού και κλάματος.
– Ζωγραφίζει θυμωμένα ή λυπημένα σκίτσα ή κείμενα με έντονο το στοιχείο της απογοήτευσης και της ματαίωσης μέσα.
– Δεν πειθαρχεί ξαφνικά, ενώ γίνεται αντιδραστικό και επιθετικό
– Έρχεται σε επαφή με παράνομες ουσίες ή παραβατικές πρακτικές.

Η δόμηση των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού επιβάλλεται να γίνεται από την προσχολική ηλικία, ώστε να μαθαίνουν τα παιδιά να είναι αλληλέγγυα και να εμπιστεύονται τον εαυτό τους, χωρίς να χρειάζεται να μειώσουν κάποιον.

Με αυτό το τρόπο θα δύνανται να χτίσουν ισότιμες και ουσιαστικές σχέσεις. Η κατανόηση του φαινομένου του εκφοβισμού, η δημιουργία και εφαρμογή δραστηριοτήτων για την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, καθώς και οι πρακτικές και τα προγράμματα στο σχολείο για την ενημέρωση όλων είναι τα βασικά σημεία πρόληψης και παρέμβασης.